Kompensata długu – co to jest i jak działa?

Niespłacone zobowiązania mogą być problemem zarówno dla wierzycieli, jak i dla zadłużonych podmiotów. Poza standardowymi metodami spłaty danej należności, dostępna jest także opcja w postaci kompensaty długu, która pozwala na bezgotówkowe rozliczenie się. Jest to rozwiązanie, które kierowane jest przede wszystkim do przedsiębiorców. Aby rozwiać wątpliwości naszych czytelników i dostarczyć cenne informacje, postanowiliśmy sprawdzić czym jest kompensata długu, i na jakich zasadach działa.

Co to jest kompensata długu?

W dużym skrócie, jako kompensata długu określa się proces wzajemnego umorzenia wzajemności, gdzie obie strony były zarówno wierzycielem, jak i dłużnikiem. Przykładowo, takie działanie może dotyczyć przedsiębiorców, którzy mają wobec siebie wzajemne zobowiązania i chcą zakończyć całą transakcję bez używania gotówki. Powszechnie funkcjonującymi nazwami dla takiej procedury jest także kompensacja należności, potrącenie, czy też kompensacja zobowiązań. 

Należy wiedzieć o tym, że kompensata długu nie jest formą zapłaty, toteż nie można jej uwzględnić na fakturze. Jest to sposób rozliczenia się bez użycia gotówki ani barteru, i polega na zmniejszeniu kwoty zobowiązania o sumę należności drugiej strony. Ze względu na to, że nie jest to zapłata, kompensata nie wpływa w żaden sposób na podatek dochodowy i podatek VAT. 

Rodzaje kompensaty długu

Kompensata długu dzieli się na dwa rodzaje, które różnią się od siebie wymaganymi formalnościami i dokumentami. Z reguły to drugi rodzaj potrącenia, czyli umowna kompensata, będzie dla kontrahentów wygodniejszy. 

Wyróżniamy dwa rodzaje kompensaty:

• Kompensata ustawowa – jest to rodzaj działania jednostronnego, gdzie druga strona nie musi wyrazić zgody na to, aby taka czynność miała miejsce. Aby doszło do ustawowej kompensaty długu, należy spisać stosowne oświadczenie. Podstawą prawną takiego rodzaju rozliczenia się są zapisy w kodeksie cywilnym. 
• Kompensata umowna – ten rodzaj rozliczenia zobowiązania jest obustronny, co oznacza że wymagana jest zgoda każdego z podmiotów. Strony dogadują się między sobą, jak ma wyglądać cała procedura i na jakich zasadach będzie polegać. Taka kompensata długu nie jest regulowana przez kodeks cywilny, lecz przez warunki ustalone wspólnie przez obu kontrahentów. 

Przykład kompensaty długu

Kompensata długu okaże się o wiele prostsza, jeżeli każde ze zobowiązań opiewa na pieniężną formę zapłaty. Przykładowo, firma A posiada u firmy B dług w wysokości 5 000 złotych, z kolei firma B posiada u firmy A dług w wysokości 8 000 złotych. Po skorzystaniu z możliwości kompensaty zobowiązań, firma A nie będzie miała już żadnego długu do spłaty, a dług firmy B zmniejszy się do kwoty 3 000 złotych. 

Jakie wierzytelności można rozliczyć poprzez kompensatę?

Dla wielu osób kompensata długu jest czymś nieznanym, ponieważ taka forma rozliczenia stosowana jest rzadziej. Z tego powodu część zainteresowanych przedsiębiorców może zastanawiać się, jakich wierzytelności dotyczy cała procedura. Okazuje się, że taka opcja jest dostępna w przypadku niemal każdego zaistniałego długu. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły, które postaramy się wam przedstawić. 

Kiedy kompensata nie jest możliwa?

• kiedy wierzytelności dotyczą dostarczenia niezbędnych środków do utrzymania, takich jak świadczenia alimentacyjne
• gdy dana wierzytelność wynika z bezprawnego zajęcia danego przedmiotu lub nieruchomości (np. na skutek kradzieży)
• kiedy wierzytelności są wykluczone spod kompensaty, np. zasiłki 
• w przypadku, gdy jedna lub obie wierzytelności nie są jeszcze przeterminowane, tj. nie minął czas na spłatę 

Ustawowa kompensata długu – jak przygotować oświadczenie?

Aby kompensata długu była możliwa, przedsiębiorca będzie musiał sporządzić stosowne oświadczenie. Mimo iż nie jest to wymogiem, to zaleca się aby przybrało ono formę pisemną, ponieważ w takim przypadku całość będzie o wiele łatwiej udokumentować. Oświadczenie może przybrać także formę noty księgowej. Dobrze przygotowany dokument musi zawierać datę i miejsce jego utworzenia oraz podpis sporządzającego. 

Oświadczenie o ustawowej kompensacie długu – co musi zawierać?

Co powinno znaleźć się w oświadczeniu? Przede wszystkim muszą to być informacje o obu podmiotach, będących przedmiotem sprawy. Wymagane informacje to m.in. imiona, nazwiska, numery NIP, adres siedziby i wszelkie inne dane, dzięki którym identyfikacja każdej ze stron jest bezproblemowa. 

Odpowiednio sporządzone oświadczenie musi zawierać także informacje o wierzytelnościach, które ulegną rozliczeniu. Mowa o informacjach takich jak pierwotna kwota wierzytelności, a także data i miejsce zawarcia umowy. W celu ustalenia szczegółów rozliczenia, należy zamieścić informację o pozostałej sumie do zapłaty i ewentualnym sposobie jej uregulowania. 

Jak działa umowna kompensata długu?

Umowna kompensata długu z reguły daje obu kontrahentom więcej możliwości w kwestii tego, jaką formę ma przyjąć rozliczenie. Z tego jest to proste rozwiązanie, które pozwala na

wypracowanie kompromisu odpowiadającego każdej ze stron. Mimo większej swobody, taki rodzaj kompensaty również musi zostać odpowiednio udokumentowany. W tym celu należy sporządzić oświadczenie, które zawiera niezbędne informacje o przedsiębiorcach i ich wierzytelnościach. 

Aby taki rodzaj bezgotówkowego rozliczenia zakończył się powodzeniem, niezbędna będzie współpraca obu stron. W przypadku, gdy obaj kontrahenci mają wobec siebie zobowiązania, nie będzie to problemem. Inaczej może być natomiast w sytuacji, w której zobowiązanie jednego przedsiębiorcy wobec drugiego jest znacznie większe. Wówczas dłużnik może nie wykazać chęci współpracy, a najlepszym wyjściem okaże się skorzystanie z pomocy prawnej lub kompensaty ustawowej. 

Kompensata długu, a kontrahent za granicą 

Mogłoby się wydawać, iż fakt, że jeden z przedsiębiorców znajduje się za granicą, wpłynie na możliwość dokonania kompensaty zobowiązania. Okazuje się, że kompensata długu jest możliwa nawet jeżeli kontrahent znajduje się poza granicami Polski. Wówczas należy brać pod uwagę to, że wierzytelność wyrażona może być w obcej walucie. W takiej sytuacji należną do otrzymania lub zapłaty sumę należy przeliczyć na złotówki.

Jak dokonać przewalutowania wierzytelności? W tym celu należy skorzystać z kursu Narodowego Banku Polskiego. Jako dzień dokonania przewalutowania należy przyjąć dzień poprzedzający sporządzenie stosownego oświadczenia. Właśnie z tego powodu umieszczenie daty i dnia sporządzenia dokumentu jest niezwykle istotne. 

Kompensata długu między trzema stronami – czy to możliwe?

W przypadku, gdy dwóch kontrahentów zamierza skorzystać z kompensaty, sytuacja zdaje się być nieskomplikowana. Czy jest możliwe skorzystanie z takiej metody rozliczenia się, gdy należność dotyczy większej liczby podmiotów? Okazuje się, że tak, a prawo nie ustala ograniczeń w tej kwestii. 

Kompensata długu między trzema, czterema, a nawet większą ilością podmiotów, określana jest jako kompensata wielostronna. Rozwiązanie to cechuje się tym, że liczba informacji wymaganych w zaświadczeniu jest odpowiednio większa. Z tego powodu decydując się na takie działanie, kontrahenci muszą liczyć się z tym, że cała procedura potrwa dłużej.

Cezary Mański

Pasjonat popkultury, finansów i nowych technologii. Uwielbia słowo pisane, ceni sobie spokojne i rozsądne podejście do życia. Największą satysfakcję przynosi mu rozwijanie własnych kompetencji. Zobacz pozostałe artykuły autora