Dyspozycja na wypadek śmierci – czym jest, jak działa?

Dziedziczenie nie jest prostą kwestią, dlatego część osób za życia stara się uprościć swoim bliskim dostęp do majątku w przypadku śmierci. Nikt nie chce przecież, aby spadkobiercy musieli przechodzić przez liczne formalności, które mogą ciągnąć się latami. W tym miejscu pojawia się pewien problem – banki z reguły blokują rachunki bankowe osób zmarłych. Jednym ze sposobów na dostęp do środków z takiego konta jest dyspozycja na wypadek śmierci. Zobaczmy, jak działa to rozwiązanie. 

Czym jest dyspozycja na wypadek śmierci? Wyjaśnienie

Dyspozycją na wypadek śmierci określa się pisemne polecenie, które posiadacz rachunku może złożyć instytucji bankowej lub SKOKowi. W wyniku dyspozycji wskazane przez posiadacza rachunku osoby uprawnione są do wypłaty określonej sumy pieniężnej z danego konta. Udostępnienie środków odbywa się jeszcze przed formalnym podziałem majątku osoby zmarłej. Dzięki temu wskazani bliscy mają do nich dostęp znacznie szybciej. 

Jak to możliwe, że środki udostępniane są przed podziałem majątku zmarłego? Otóż na skutek złożonej dyspozycji środki zgromadzone na danym rachunku bankowym zostają wyłączone z masy spadku. Nie są one brane pod uwagę przy podziale spadku. Spadkobiercy nie mogą domagać się środków objętych dyspozycją. Wyjątek stanowią sytuacje, w których osobie wymienionej wypłacono większą ilość środków niż przewiduje to treść dyspozycji lub prawny limit. 

Czy złożenie jednej dyspozycji wystarczy?

Dyspozycję składa się do konkretnego banku lub SKOKu, ponieważ dotyczy ona tylko jednego rachunku. Jeżeli dana osoba posiada więcej niż jedno konto w różnych instytucjach, konieczne będzie złożenie kilku dyspozycji. Osoba składająca dyspozycję może dowolnie podzielić majątek znajdujący się na kontach między różne osoby w odmiennych wysokościach, pod warunkiem że nie przekraczają one ustalonych prawnie limitów. 

Jak złożyć dyspozycję na wypadek śmierci?

Aby dyspozycja na wypadek śmierci została złożona pomyślnie, konieczne jest stosowanie się do procedur obowiązujących w wybranym banku. Banki udostępniają formularze w formie zarówno elektronicznej, jak i papierowej. Niezależnie od wybranej formy, dysponent musi uzupełnić formularz informacjami zgodnymi ze stanem faktycznym: danymi osobowymi, danymi kont bankowych objętych dyspozycją, dane osób będących beneficjentami dyspozycji, a także określenie udziału w podziale środków. 

Czy można odwołać złożoną dyspozycję?

Jeżeli po złożeniu dyspozycji na wypadek śmierci zmieniliśmy swoją decyzję, to przysługuje nam możliwość odwołania dyspozycji lub zmiany jej zapisów. Dyspozycję można odwoływać nieskończoną ilość razy. Instytucja bankowa ani SKOK nie mogą odmówić nam ustanowienia dyspozycji ponownie lub wpływać na to, jakie osoby będą uprawnione do środków w określonej przez nas wysokości. 

Kogo dotyczy dyspozycja na wypadek śmierci?

Kwestię tego, jakie osoby mogą uzyskać dostęp do środków na koncie bankowym w ramach złożonej dyspozycji, określa Ustawa o Prawie bankowym z dnia 29 sierpnia 1997 r. Zgodnie z jej treścią, pieniądze poprzez dyspozycję na wypadek śmierci można zapisać małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu. W przypadku SKOKów do listy tej zalicza się również dziadków osoby zmarłej. 

Uwaga: Ze względu na pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym i testamentowym, dyspozycja na wypadek śmierci może objąć osobę, która nie została objęta w testamencie. 

Czy dyspozycja na wypadek śmierci zawsze ma pierwszeństwo?

Dyspozycja na wypadek śmierci ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym i testamentowym. Nie można tutaj jednak mówić o absolutnym pierwszeństwie nad wszelkimi innymi czynnikami. Istnieją bowiem dwa wyjątki, kiedy to pobiera się środki z danego rachunku przed wyegzekwowaniem treści dyspozycji. 

Pierwszym z takich wyjątków jest zwrot świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Dotyczy to tych świadczeń, które nie przysługiwały już posiadaczowi danego rachunku, tj. zostały wypłacone po jego śmierci. Przed wykonaniem dyspozycji odpowiedni organ może pobrać należne mu środki za świadczenie. 

Drugim wyjątkiem, który egzekwuje się po zwrocie środków ze świadczeń (jeżeli takowy ma miejsce) jest zwrot kosztów pogrzebu. Przysługuje on osobie, która przedstawi instytucji bankowej dowody transakcji dotyczących zorganizowania pogrzebu, jak i akt zgonu danej osoby. 

Jaki jest limit dyspozycji na wypadek śmierci?

Ustawa o prawie bankowym przewiduje limit wysokości wypłat z dyspozycji na wypadek śmierci. Kwota nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Limit ten obowiązuje niezależnie od liczby ustalonych dyspozycji.

Limit jest łączny dla wszystkich rachunków – nie można więc obejść ograniczenia, przepisując większej kwoty z kilku różnych kont bankowych. Środki przechowywane na kontach, które przekraczają limit dyspozycji, wchodzą w skład masy spadku i będą przysługiwać spadkobiercom. Środki z konta bankowego trafiają w skład masy spadku również wtedy, gdy beneficjenci dyspozycji odmówią ich przyjęcia. 

Niewystarczające środki a dyspozycja na wypadek śmierci

Może dojść do sytuacji, w której beneficjent jest uprawniony do określonej kwoty, jednak ta nie znajduje się na koncie bankowym. Może tak być np. ze względu na koszty pogrzebu lub zwrot świadczeń. W takim przypadku nadal możliwe jest wypłacenie pozostałej, niższej sumy znajdującej się na rachunku. W przypadku większej ilości beneficjentów środki dzielone są proporcjonalnie. 

Przykład: Przyjmijmy, że na koncie osoby zmarłej zostało 40 000 złotych. Pierwszy beneficjent był uprawniony do kwoty 60 000 złotych, a drugi do kwoty 40 000 złotych. W takiej sytuacji pierwszej osobie wypłacone zostanie 24 000 złotych, a drugiej 16 000 złotych. 

Jak odebrać pieniądze z dyspozycji na wypadek śmierci?

Na początku należy wspomnieć o obowiązku informacyjnym, jaki ciąży na SKOKach i instytucjach bankowych. Jeżeli złożona zostanie dyspozycja na wypadek śmierci, to podmioty te w razie śmierci osoby składającej depozycję poinformują wszystkich beneficjentów. Pozwala to zapobiegać sytuacjom, w których przez brak kontaktu lub inne okoliczności beneficjent nie będzie wiedział o przysługujących mu środkach. 

Aby dokonać wypłaty jako beneficjent należy udać się do dowolnej placówki danego banku lub SKOKu wraz z niezbędnymi dokumentami, tj. dowodem tożsamości i aktem zgonu posiadacza konta. Po weryfikacji dokumentów środki zostaną natychmiast przekazane beneficjentowi, najczęściej w postaci przelewu na wskazany numer konta bankowego. 

Czy od dyspozycji na wypadek śmierci płaci się podatek?

Dyspozycja na wypadek śmierci nie jest objęta podatkiem od darowizn ani podatkiem od spadków. Jest tak, ponieważ beneficjenci dyspozycji są jednocześnie osobami będącymi bliską rodziną zmarłego, należącymi do tzw. grupy podatkowej 0.

Mimo tego, fakt otrzymania środków z dyspozycji należy zgłosić do Urzędu Skarbowego w ciągu 6 miesięcy od śmierci danej osoby (lub w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o możliwości wypłaty środków, jeśli dowiedzieliśmy się o tym pół roku po śmierci danej osoby lub później). Obowiązek ten nie występuje jeśli kwota dyspozycji (zsumowana wraz z innymi darowiznami od zmarłego, przekazanymi w ciągu ostatnich 5 lat) nie przekracza 9637 złotych. 

Źródła: 

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19971400939/T/D19970939L.pdf

Cezary Mański

Pasjonat popkultury, finansów i nowych technologii. Uwielbia słowo pisane, ceni sobie spokojne i rozsądne podejście do życia. Największą satysfakcję przynosi mu rozwijanie własnych kompetencji. Zobacz pozostałe artykuły autora