Czy można cofnąć darowiznę?

Darowizna jest dość popularnym sposobem na przekazanie majątku innej osoby. Zwykle mamy do czynienia z przepisaniem mieszkania od bliskich lub darowizną od rodziców. Niezależnie od tego czasem zastanawiamy się, czy można cofnąć darowiznę. Jak najbardziej, jest to możliwe. W dzisiejszym artykule postaramy się nieco przybliżyć to zagadnienie. Musimy jednak spełnić kilka warunków i formalności. Jak przebiega cofnięcie darowizny?

Cofnięcie darowizny – kiedy można cofnąć darowiznę niewykonaną?

Jeżeli darowizna nie została wykonana, sytuacja wydaje się być najprostsza. Jeżeli zapisy w umowie darowizny wskazywały na przekazanie jakiegoś majątku dopiero po upływie pewnego terminu, a termin ten nie nadszedł, sytuacja jest prosta. Wtedy w związku z cofnięciem darowizny nie nastąpi zmiana stanu majątkowego obdarowanego, ani darczyńcy. Z darowizną, której skutek ma miejsce dopiero po pewnym czasie, mamy do czynienia w wielu sytuacjach. Często rodzina przepisuje część majątku małoletniemu dopiero w momencie osiągnięcia przez niego pełnoletniości.

Od takiej umowy można odstąpić w kilku przypadkach. Zwykle wymagana jest gwałtowna zmiana stanu majątkowego darczyńcy. Może wiązać się z chorobą, utratą pracy lub pogorszeniem sytuacji ekonomicznej w inny sposób. Darowizna jest dobrowolna i pozwala drugiej stronie bezpłatnie wzbogacić się. Nie powinno się to więc wiązać ze stratą dla darczyńcy lub jego poszkodowaniem.

Czy można cofnąć darowiznę, która wpływa negatywnie na stan majątkowy darczyńcy i jego dzieci?

Cofnięcie darowizny jest możliwe także w sytuacji, gdy w związku z nią mogą być poszkodowane osoby trzecie. Chodzi między innymi o dzieci, a dokładniej – o dopełnienie obowiązku alimentacyjnego. Jeżeli w związku z darowizną byłoby to niemożliwe, można ją cofnąć.

Jak cofnąć darowiznę, która została wykonana?

Nieco bardziej skomplikowana sytuacja ma miejsce w przypadku darowizny wykonanej. Jeżeli majątek już został przekazany, odwołanie darowizny może nastąpić tylko w ściśle określonych sytuacjach. Polskie przepisy (Kodeks Cywilny) wskazują na warunek konieczny do cofnięcia darowizny rażącą niewdzięczność obdarowanego wobec darczyńcy. Oczywiście, takie sformułowanie ustawowego zapisu nie jest zero-jedynkowe. Może więc podlegać różnym interpretacjom. Opiszemy to w dalszej części dzisiejszego poradnika.

Warto wiedzieć, że polskie przepisy nie wskazują w tym miejscu na żaden termin. Nie ma więc limitu czasowego, kiedy można cofnąć darowiznę. Do odwołania darowizny mogłoby więc dojść nawet po kilku lub kilkunastu latach. Polskie przepisy wskazują jednak na inny termin. Jeżeli darczyńca zauważył niewdzięczność ze strony beneficjenta darowizny, ma rok na odwołanie darowizny. Jeżeli w ciągu dwunastu miesięcy do tego nie dojdzie, nie będzie już mógł odwołać przepisania majątku. Podobnie, jak w przypadku samego określenia “rażąca niewdzięczność” – ciężko wskazać konkretnie na to, co może być momentem jej zauważenia.

Rażąca niewdzięczność, odwołanie darowizny, a przebaczenie

Od momentu zauważenia rażącej niewdzięczności obdarowanego, darczyńca ma 12 miesięcy na odwołanie darowizny. Istotny jest tu jednak jeszcze jeden fakt zapisany w polskich przepisach. Chodzi o brak przebaczenia. Jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu, nie może skorzystać z cofnięcia darowizny. Również w tej sytuacji trudne może być jednoznaczne stwierdzenie, czy doszło do wybaczenia w takiej sytuacji. 

Ze względu na kilka zapisów prawnych, które nie są jednoznaczne, kwestia cofnięcia darowizny często znajduje swój finał w sądzie.

Jak cofnąć darowiznę – warunki

Czy można cofnąć darowiznę, nawet jeśli została wykonana? Tak, muszą jednak zajść pewne okoliczności:

• obdarowany wykazał się rażącą niewdzięcznością
• darczyńca odwołuje darowiznę przed upływem roku od zauważenia powyższego momentu
• darczyńca nie przebaczył beneficjentowi darowizny

Co oznacza termin “rażąca niewdzięczność”?

Rażąca niewdzięczność obdarowanego jest niezbędna do odwołania wykonanej darowizny. Co właściwie oznacza ten termin? Mowa o działaniach darczyńcy przeciwko darczyńcy. Mogą być to działania pośrednie lub bezpośrednie, na skutek których darczyńca zostanie poszkodowany. Poza jakimś działaniem za rażącą niewdzięczność może zostać uznane także pewne zaniechanie.

Ważne jest, aby zachowanie i działanie obdarowanego było obiektywnie uznane za niewłaściwe i krzywdzące. Musi być to ewidentne. Niektóre sądy wskazują w tym kontekście na naruszanie norm społecznych. Obdarowany musi być przy tym świadomy swojego postępowania i krzywdy, jaką wyrządza darczyńcy.  Przykładem może być brak zapewnienia opieki ciężko choremu rodzicowi, który jest darczyńcą. Sytuacja jest tym bardziej klarowna, jeśli obdarowany jest jego jedynym dzieckiem. Warto jednak wiedzieć też, że każdorazowo sprawa jest rozpatrywana indywidualnie. Sąd opiera się wtedy o zeznania obu stron oraz świadków. Sprawdzane są też wszelkie okoliczności. 

Cofnięcie darowizny – jak wygląda oświadczenie?

Jak cofnąć darowizny i jakie będą tego skutki? Wymagane jest oświadczenie  o odwołaniu darowizny. Taki dokument należy przekazać obdarowanemu. Czy można cofnąć darowiznę ustnie? W teorii tak, choć pisemne oświadczenie w przyszłości może być cennym dowodem w sprawie sądowej. Najlepszą opcją jest wykonanie oświadczenia w dwóch kopiach o jednakowym brzmieniu. Darczyńca może wysłać oświadczenie o odwołaniu darowizny pocztą. Potwierdzenie nadania i odbioru takiego pisma z pewnością będą cennym dowodem w razie ewentualnego prowadzenia postępowania.

Jak sporządzić takie oświadczenie? W polskim prawie nie znajdziemy jednego wzoru oświadczenia o odwołaniu darowizny. Podobnie, jak w przypadku innych dokumentów, nie powinno budzić wątpliwości. Oświadczenie musi też jasno wskazywać na wolę osoby sporządzającej je. Musimy dokładnie wskazać na dane darczyńcy i obdarowanego, a także przedmiot darowizny. Informacje, jakie musi zawierać oświadczenie o cofnięciu darowizny:

• opis darowizny – jaki majątek się na nią składał, data darowizny
• powód odwołania darowizny
• kto jest darczyńcą
• kto jest obdarowanym
• data i podpis odwołującego darowiznę

Skutki cofnięcia darowizny

Wiemy już, czy można cofnąć darowiznę. Jakie są tego skutki? Wiele zależy od formy, jaką miała darowizna. Często mamy do czynienia z darowizną ruchomości, co może stworzyć nieco większy problem przy cofnięciu jej. Popularna jest też darowizna majątkowa w formie pieniędzy. To najprostsza sytuacja. Po przekazaniu obdarowanemu oświadczenia o odwołaniu darowizny, powinien on niezwłocznie zwrócić majątek lub ruchomość.

Jeżeli obdarowany nie chce zwrócić majątku, sprawę można przekazać do sądu. W tej sytuacji często zwrot ruchomości lub pieniędzy następuje właśnie dopiero po uzyskaniu wyroku sądowego.

Czy można cofnąć darowiznę nieruchomości?

Podobnie, jak w przypadku ruchomości i majątku, także darowiznę nieruchomości można odwołać. W tej sytuacji oświadczenie o odwołaniu darowizny ma charakter obligacyjny. Obdarowany musi wykonać pewnego rodzaju dokument. Zwykle (w przypadk umieszkania, domu lub innej nieruchomści) chodzi o sporządzenie aktu notarialnego. Na jego mocy własność nieruchomości zostanie zwrócona darczyńcy. Obie strony muszą więc udać się do kancelarii notarialnej. Również w tej sytuacji sprawa zwykle ma swój finał w sądzie.

Czy pod odwołaniu darowizny można odzyskać zapłacony podatek?

Co dzieje się z zapłaconym podatkiem na skutek odwołania darowizny? Jak się okazuje, nie można go odzyskać. Nie można też zmniejszyć wartości zwracanej darowizny o zapłacony podatek.

Urząd Skarbowy uznał umowę darowizny i zażądał zapłacenia w związku z nią podatku. Późniejsze odwołanie darowizny nie ma tu większego znaczenia – nie można odzyskać podatku.

Dobrą wiadomością jest jednak, że darczyńca nie musi zapłacić podatku od wzbogaceniu się po odzyskaniu majątku, ruchomości lub nieruchomości. Pozycja ta nie trafia do listy przychodów podatkowych. Można więc powiedzieć, że na odwołanej darowiźnie traci jedynie obdarowany. Musi bowiem zapłacić podatek od darowizny, który nie zostanie mu zwrócony.

Jakub Bielecki

Zafascynowany ekonomią, gospodarką i polityką. Interesuje się najnowszymi trendami, a także zmianami w prawie wpływającymi na sektor finansów. Stale poszerza wiedzę, która pozwala mu na profesjonalne doradztwo. Na co dzień korzysta z najlepszych rozwiązań i możliwości dostępnych w zakresie finansów osobistych i inwestycji. Poza ekonomią interesuje się nowymi technologiami, muzyką i podróżami. Zobacz pozostałe artykuły autora