Symbole religijne w pracy

W ostatnim czasie temat symboli religijnych znów stał się dość poczytny. Decyzję o zakazie pokazywania takich symboli wprowadził Prezydent Warszawy, co z jednej strony spotkało się z wieloma głosami sprzeciwu, z drugiej – znalazło sporo zwolenników. A co mówią na ten temat polskie przepisy? Czy symbole religijne w pracy są dozwolone? Jak pracownicy (i pracodawcy) mogą okazywać swoje przywiązanie do danej religii? I czy w ogóle mogą lub powinni to robić? postaramy się rozwiać wszelkie wątpliwości.

Czy symbole religijne w pracy mogą być zakazane?

Polskie i unijne przepisy są w tym zakresie dość ogólne. Wszystkie osoby mają prawo do bycia szanowanym. Pracownicy mogą również powoływać się na inne regulacje, zwykle także o niezbyt sprecyzowanym wydźwięku.

Pracodawcy nie mogą dyskryminować pracowników ze względu na ich religię. Właściwie – nie powinni wcale o nią pytać. Czy w związku z tym w miejscu pracy mogą znajdować się symbole religijne? I czy samo umieszczenie takiego znaku (na przykład krzyża) jest czynem, który może dyskryminować wyznawców innej religii? Odpowiedź na te pytania nie jest jednoznaczna.

Religie i symbole religijne

Zdecydowana większość religii ma swoje symbole religijne. W Polsce problem związany z umieszczeniem (lub nie) symboli religijnych w pracy nie jest tak rozdmuchany, jak za granicą. Zdecydowana większość mieszkańców naszego kraju jest w końcu katolikami, czasem nie praktykującymi lub nie chcącymi być wiązanymi z Kościołem jako instytucją. W przypadku katolików i niektórych innych religii chrześcijańskich głównymi symbolami religijnymi są:

• krzyż
• wizerunek Jezusa
• wizerunek Matki Boskiej
• postacie świętych

Do uniwersalnych symboli, którymi posługują się wszyscy chrześcijanie, należy też znak ryby, czy symbol gołębia. W Polsce często spotykamy się też z obrazami, plakatami lub innymi formami uwiecznienia wizerunku Jana Pawła II. Jego postać również możemy rozpatrywać w kontekście symboli religijnych.

Jeśli szukamy symboli religijnych w pracy, warto poznać też inne, związane z różnymi religiami:

• islam: półksiężyc z gwiazdą, tasbin (muzułmański różaniec). słowo “Allah”
• hinduizm: Aum, Lingam
• buddyzm: wizerunek Buddy, Koło Dharmy, Lotos
• judaizm: gwiazda Dawida, menora, mezuza
• protestantyzm: krzyż, róża Lutra, Biblia, gołąb
• prawosławie: krzyż prawosławny, ikony świętych i Jezusa, Chiro (XP, monogram składający się z pierwszych dwóch liter greckiego słowa “Chrystus”)
• ewangelicyzm: krzyż, świeca reformacji, biała gołębica

Co jeszcze może być symbolem religijnym?

Jeśli widzimy wizerunek świętego umieszczony na obrazie znajdującym się w miejscu pracy, zawieszony nad drzwiami krzyż, czy podobne znaki, jednoznacznie odbieramy to jako symbole religijne w pracy. Czasem jednak mamy do czynienia z charakterystycznym dla danej religii ubiorem. Wtedy jeszcze ciężej będzie nam ocenić, czy może być to w jakimś stopniu dyskryminujące lub spełni znamiona wykroczenia.

Często spotykamy w końcu osoby noszące łańcuszek z krzyżem lub innym symbolem religijnym. Charakterystyczne jest też noszenie hidżabu, jarmułki lub burki. W wielu miejscach pracy możemy zobaczyć podobny sposób manifestacji swojego wyznania.

Czy można nosić w pracy ubrania i biżuterię, uznawane za symbole religijne? W teorii polskie prawo zakazuje dyskryminacji pracowników. Powinno być to więc w pełni dozwolone. Pracownicy muszą być równo traktowani, niezależnie od wyznania, muszą mieć też równy dostęp do szkoleń, możliwości awansu, czy w ogóle opcji dostania pracy w danym miejscu. Poza kwestią religii to samo dotyczy zresztą między innymi płci, wieku, narodowości, rasy, przekonań politycznych, czy niepełnosprawności. Pracodawca nie może dyskryminować pracownika, ten nie ma natomiast prawa do noszenia symboli religijnych lub religijnego ubioru.

Zakaz symboli religijnych w pracy

Pracownik ma prawo do szacunku, niezależnie od wyznawanej religii. Nie oznacza to jednak, że możemy ubierać się w dany sposób lub umieszczać w pomieszczeniach symbole religijne. Mogłoby to w końcu powodować dyskomfort u wyznawców innych religii. Pracownik nie powinien również prezentować postaw nawiązujących do religii. Chodzi m.in. o modlitwy, czy odprawianie rytuałów religijnych. Taki zakaz powinien być jednak ogólny, dotyczący każdego wyznania.

Pracodawca może zakazać jakichkolwiek symboli religijnych w pracy. Taka regulacja nie może być więc wymierzona w konkretną grupę pracowników, np. wyznawców danej religii. Odpowiedni zapis może się znaleźć w regulaminie zakładu pracy, czy w umowie o pracę, podpisywanej przez wszystkich pracowników.

Jak zakazać symboli religijnych w pracy?

Jak już wspomnieliśmy, zakaz symboli religijnych w pracy powinien mieć charakter ogólny. Nie ma jednego wzoru lub formuły, jak pracodawca może wprowadzić takie ograniczenie. Możemy natomiast wykorzystać dość uniwersalny zapis o ogólnym brzmieniu:

Jeszcze kilka lat temu nie brakowało sprzeciwu wobec takim zapisom w regulaminie pracy. Były uznawane przez niektóre osoby za przejaw dyskryminacji. Kwestia ta została natomiast rozpatrzona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wyrok z 13 października 2022 (C344-20) mówi, że wewnętrzny regulamin firmy zakazujący noszenia widocznych znaków religijnych, politycznych i światopoglądowych nie stanowi przejawu dyskryminacji, jeżeli zastosuje się go w ogólny sposób, bez podziału na poszczególne grupy pracowników. W ocenie TSUE równe traktowanie wszystkich pracowników nie jest dyskryminujące i jest to przejaw woli przedsiębiorcy do prowadzenia neutralnej polityki w tym zakresie.

Aby wprowadzenie zakazu symboli religijnych w pracy nie było dyskryminujące, musi odnosić się do wszystkich pracowników – zarówno obecnych, jak i przyszłych. Nie można więc zastosować go jedynie do wybranej z tych grup. To samo dotyczy zresztą znaków związanych z konkretnym światopoglądem, czy poglądami politycznymi, orientacją seksualną, itp.

Wyjątek od powyższej zasady ogólności zakazu symboli religijnych w pracy może stanowić natomiast firma, która jest powiązana z konkretną religią. Mowa choćby o działalności gospodarczej zajmującej się sprzedażą lub produkcją określonych symboli. W tej sytuacji możliwe jest po prostu wprowadzenie zakazu symboli innych religii, bez wyróżniania konkretnych.

Noszenie symboli religijnych przez pracowników

Wyrok unijnego Trybunału Sprawiedliwości dotyczy symboli religijnych w pracy, które mają spory rozmiar i są noszone przez pracowników. Mowa więc między innymi o turbanach, czy widocznych symbolach. Niewidoczne lub niewielkie symbole religijne w pracy są natomiast dozwolone.

Nie ma więc żadnych podstaw do zakazania pracownikom noszenia łańcuszka z krzyżem, czy niewielkiego medalionu ze znakami religijnymi. Inaczej będzie natomiast, jeśli niewielki element ubioru religijnego będzie stanowił zagrożenie dla pracownika (na przykład jeśli pracuje przy maszynach). Tu przykładem mogą być choćby piłkarze i inni sportowcy, którzy nie mogą nosić żadnych ozdób i biżuterii, niezależnie od ich charakteru (kolczyki, łańcuszki, bransoletki, itp.).

Co grozi pracownikowi za nieprzestrzeganie zakazu noszenia symboli religijnych w pracy?

Jak już wiemy, pracodawca może wprowadzić ogólny zakaz noszenia symboli religijnych w miejscu pracy. Najczęściej wprowadza się go w regulaminie pracy, akceptowanym przez wszystkich pracowników. A co się stanie, jeśli pracownik nie dostosuje się do takiego zakazu?

Może mieć to kilka negatywnych konsekwencji, choć wiele zależy od pracodawcy, a nawet współpracowników i relacji z nimi. W niektórych firmach naruszenie regulaminu pracy nie ma większych konsekwencji, jeśli nie dojdzie do naruszenia zasad BHP, czy dyskomfortu współpracowników. Niekiedy jednak to inni pracownicy sami postanawiają zgłosić naruszenie zakazu noszenia symboli religijnych w pracy przełożonemu, czy w dziale HR.

Dla pracownika naruszającego powyższy zakaz przede wszystkim może się to wiązać z pogorszeniem relacji ze współpracownikami. Ze strony pracodawcy może go natomiast spotkać kara dyscyplinarna. Zwykle jednorazowe, niewielkie naruszenie zakazu kończy się upomnieniem lub rozmową dyscyplinarną. Może jednak skutkować również naganą, zawieszeniem, a nawet zwolnieniem w pracy. Wtedy przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest wina pracownika. Może mieć więc problem z otrzymaniem jakiejkolwiek odprawy.

Niekiedy pracodawca stara się jednak załagodzić sytuację. Rozwiązaniem problemu naruszania zakazu stosowania symboli religijnych, politycznych i światopoglądowym może być zorganizowanie szkolenia, konsultacji, czy warsztatów z wszystkimi pracownikami.

Podsumowanie artykułu

Niektórzy pracodawcy decydują się na wprowadzenie zakazu symboli religijnych w pracy. Aby nie było to dyskryminacją niektórych pracowników, taki zakaz musi mieć charakter ogólny. Unijne prawo dopuszcza natomiast noszenie przez pracowników niewielkich symboli religijnych (np. naszyjnika, medalika). Zakaz może nie dotyczyć konkretnej religii, jeśli zakład pracy jest z nią związany (np. produkuje dewocjonalia, itp.). Podobne przepisy dotyczą nie tylko wyznania religijnego, ale również przekonań politycznych, czy światopoglądu. Konsekwencje nieprzestrzegania zakazu mogą być różne, łącznie ze zwolnieniem z pracy. To jednak skrajna sytuacja, przeważnie udaje się w inny sposób pogodzić pracowników i pracodawcę.

Najczęściej zadawane pytania

Źródło:

1. https://kadry.infor.pl/wiadomosci/6611729,symbole-religijne-w-miejscu-pracy.html
2. https://szuszczynski.pl/tsue-symbole-religijne-w-miejscu-pracy/
3. https://www.gazetaprawna.pl/praca/artykuly/8576428,symbole-religijne-w-pracy-neutralnosc-dyskryminacja-tsue.html

Jakub Bielecki

Zafascynowany ekonomią, gospodarką i polityką. Interesuje się najnowszymi trendami, a także zmianami w prawie wpływającymi na sektor finansów. Stale poszerza wiedzę, która pozwala mu na profesjonalne doradztwo. Na co dzień korzysta z najlepszych rozwiązań i możliwości dostępnych w zakresie finansów osobistych i inwestycji. Poza ekonomią interesuje się nowymi technologiami, muzyką i podróżami. Zobacz pozostałe artykuły autora