Kradzież tożsamości – jak się przed nią chronić?

Cyfrowe rozwiązania, mimo iż niosą za sobą wygodę i spore możliwości, nie są wolne od niebezpieczeństw. Zagrożenia, takie jak wyłudzenie pieniędzy czy przejęcie konta, to tylko wierzchołek góry lodowej. Jednak najbardziej dotkliwym przestępstwem jest kradzież tożsamości, której skutki są odczuwalne nie tylko na płaszczyźnie finansowej. Takie ryzyko dotyczy niemal każdego, a mimo tego często jest ignorowane. Jeżeli chcesz uniknąć naruszenia swoich danych osobowych, zapoznaj się ze sposobami na ochronę przed kradzieżą tożsamości. 

Czym jest kradzież tożsamości? Definicja

Kradzież tożsamości nie jest jednym, ściśle określonym działaniem, gdyż przyjmuje różne formy, których skutki mogą znacząco różnić się od siebie. Mianem tym określa się przestępstwa polegające na celowym używaniu danych osobowych kogoś innego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub niematerialnej. Osoba, która padła ofiarą takiego procederu, ponosi szkody w wielu aspektach swojego życia. Problemem okazuje się nie tylko utrata środków i dóbr, ale również straty wizerunkowe, wynikające z działań przestępcy, a przypisane do danych ofiary. Może to prowadzić do licznych nieporozumień w relacjach prywatnych, służbowych i urzędowych. 

Czy kradzież tożsamości zdarza się często?

Dla wielu internautów kradzież tożsamości nie jest istotnym problemem, ze względu na błędne założenie, iż taki przypadek to rzadkość. Prawda jest jednak inna, co pokazują statystyki – według Związku Banków Polskich w samym II kwartale 2023 roku udaremniono 2 116 prób wyłudzeń kredytów. Łączna kwota zobowiązań, które próbowano wyłudzić w tym okresie, wynosi aż 50,3 milionów złotych. 

Jeszcze większe wrażenie robią dane dotyczące zastrzeżonych dokumentów tożsamości. W II kwartale 2023 roku było ich 44 573, natomiast w przeciągu 12 miesięcy (od 30 czerwca 2022 roku do 30 czerwca 2023 roku) było ich aż 165 388. Jak widać, skala problemu jest spora, i niemal każdy narażony jest na kradzież tożsamości – czy to przez zgubienie dowodu osobistego, posiadanie złośliwego oprogramowania na swoim urządzeniu bądź na skutek wyłudzenia. 

Kradzież tożsamości – nowe przepisy 2023

13 lipca 2023 roku, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ustawę mającą na celu ograniczenie części skutków kradzieży tożsamości. Ustawa ta wprowadza zmiany w jedenastu innych ustawach, a od 22 lipca jej przepisy zaczęły obowiązywać. 

Nowa ustawa zmienia treść jedenastu innych ustaw z dnia:

1. 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie,
2. 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe,
3. 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne,
4. 5 listopada 2009 r. – o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych,
5. 9 kwietnia 2010 r. – o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych,
6. 24 września 2010 r. – o ewidencji ludności,
7. 12 maja 2011 r. – o kredycie konsumenckim (oraz w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych),
8. 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym,
9. 22 maja 2003 r. – o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych,
10. 24 listopada 2017 r. – o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych,
11. 11 stycznia 2018 r. – o elektromobilności i paliwach alternatywnych

Co  oznaczają nowe przepisy? 

Wprowadzenie przepisów w życie to przede wszystkim opcja nieodpłatnego zastrzeżenia (i cofnięcia zastrzeżenia) numeru PESEL. Można to zrobić na dwa sposoby:

• w placówce – placówką może być bank krajowy, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa, dowolny organ gminy, a nawet placówka pocztowa. 
• przez internet – można zastrzec numer PESEL korzystając z aplikacji mObywatel, przy użyciu serwisu gov.pl, a także za pomocą systemu teleinformatycznego banku krajowego lub SKOKu (jeżeli wybrany podmiot świadczy taką usługę).

Inną wartą uwagi zmianą jest brak obciążania obywateli zobowiązaniami, które zostały zaciągnięte bez ich wiedzy i zgody. Przed wprowadzeniem ustawy to ofiara kradzieży tożsamości musiała udowodnić, że zobowiązanie faktycznie nie zostało zaciągnięte przez nią. Obecnie jest jednak inaczej, ponieważ to po stronie banków, instytucji finansowych i notariuszy leży obowiązek weryfikacji numeru PESEL pod względem obecności w rejestrze zastrzeżonym. 

Jak zapobiegać kradzieży tożsamości?

Podejmując odpowiednie kroki, możesz zabezpieczyć swoją tożsamość przed sfałszowaniem. Należy jednak mieć na uwadze to, że ochrona swoich danych osobowych to czynność ciągła, która wymaga wyrobienia pewnych nawyków. Sprawdźmy, w jaki sposób zapobiegać kradzieży tożsamości. 

Jak chronić tożsamość przed kradzieżą?

• zainstaluj oprogramowanie antywirusowe na swoim urządzeniu, 
• zadbaj o aktualność programów na swoim urządzeniu (np. przeglądarki),
• korzystaj jedynie ze sprawdzonych i zaufanych sieci Wi-Fi,
• regularnie sprawdzaj bazy i rejestry zobowiązań, takie jak BIG Infomonitor i BIK,
• stosuj długie, zróżnicowane hasła do swoich kont i cyklicznie je zmieniaj,
• korzystaj z wieloetapowej autoryzacji korzystając z kont i bankowości elektronicznej,
• na bieżąco sprawdzaj stan swoich kont bankowych,
• przechowuj najważniejsze dokumenty w bezpiecznym miejscu,
• nie udostępniaj nikomu swoich danych osobowych ani dokumentów,
• unikaj umieszczania wrażliwych danych w mediach społecznościowych.
• nie otwieraj podejrzanych ofert, wiadomości e-mail, SMSów i linków,

Jak sprawdzić, czy skradziono moją tożsamość?

Reagowanie w porę jest kluczowe, aby zapobiec negatywnym skutkom związanym z kradzieżą tożsamości. Jest to o tyle trudne, że nie zawsze wiadomo, czy jest się ofiarą takiego przestępstwa. Może okazać się, że dowiemy się o tym przykrym fakcie niemal od razu, ale możemy też nie zdawać sobie sprawy z sytuacji przez długi czas. Wszystko zależy od tego, jakie kroki podejmiemy.

Wyszukiwanie informacji w sieci

Wyszukiwarki internetowe zajmują się katalogowaniem dziesiątek terabajtów danych. Jeżeli podejrzewasz, że ktoś się pod Ciebie podszywa, możesz skorzystać z takiego rozwiązania i sprawdzić, czy w otrzymanych wynikach nie widnieją Twoje dane osobowe. Narzędzia takie jak Google Images i Bing Visual Search, pozwalają wyszukiwać wyników za pomocą obrazu. Warto skorzystać również z tej opcji, ponieważ podszywający się przestępca może korzystać również z Twoich zdjęć. 

Co zrobić, jeżeli wyszukiwania wskazują na zaistniałą kradzież tożsamości? W wypadku warto udokumentować bezprawne użycie Twoich danych osobowych, np. w formie zrzutów ekranu, nagrań i adresów prowadzących do stron internetowych. Możesz również skontaktować się z administratorem danej witryny, kierując do niego żądanie o zakończenie ich rozpowszechniania. 

Bazy i rejestry dłużników

Jeśli zaciągnąłeś kredyt, to informacja o powstałym zobowiązaniu pojawi się w poszczególnych bazach, takich jak Biuro Informacji Kredytowej. Jeżeli nie zdążyłeś zastrzec numeru PESEL, to przestępca posiadający Twoje dane ma szansę zaciągnięcia zobowiązania w Twoim imieniu. Sprawdzenie baz pod kątem istniejących należności pozwoli sprawdzić, czy rzeczywiście do tego doszło.

Pobranie raportów z baz może wiązać się z dodatkowymi opłatami, ale nie zawsze tak jest. Przykładowo, każda osoba raz na 6 miesięcy może złożyć wniosek do Biura Informacji Kredytowej o wydanie bezpłatnego raportu. W podobny sposób działa Krajowy Rejestr Długów. Wnioskowanie o raport w każdej bazie może wydawać się skomplikowane, jednak wcale takie nie jest – w naszym osobnym artykule opisaliśmy, jak sprawdzić BIK za darmo.

Co zrobić, jeżeli skradziono moją tożsamość?

Gdy upewniłeś się, że Inny podmiot używa Twoich danych osobowych, to następnym krokiem będzie podjęcie odpowiednich działań. Nie warto przy tym zwlekać, ponieważ każda mijająca godzina działa na szkodę osoby, która padła ofiarą kradzieży tożsamości. 

Zastrzeżenie dowodu osobistego 

Zastrzegając swój dowód osobisty sprawisz, że będzie on unieważniony, co uczyni go bezużytecznym w rękach przestępcy. Możesz zastrzec dowód składając odpowiednie zgłoszenie do urzędu gminy. W tym celu należy przygotować formularz z wnioskiem i dokumenty, które potwierdzają zaistniałą sytuację (jeśli takie posiadasz). 

Wyżej opisana metoda nie jest jedyną. Możliwe jest również zastrzeżenie dowodu osobistego przez internet. Wymaga to weryfikacji tożsamości za pomocą elektronicznego podpisu kwalifikowanego, profilu zaufanego lub e-dowodu. Dokumenty potwierdzające sytuację należy przesłać w formie cyfrowej, np. jako skany.

Nie należy przy tym zapominać o zastrzeżeniu karty płatniczej, numeru PESEL, oraz innych dokumentów, które mogłyby zostać użyte przez sprawcę kradzieży tożsamości. 

Zgłoszenie kradzieży tożsamości – gdzie można to zrobić?

• bank – zgłoś instytucji bankowej zaistniałą niedogodność, jeśli ktoś zaciągnął kredyt na Twoje dane lub gdy podejrzewasz, że może tak być. 
• policja – w przypadku utracenia dowodu osobistego, paszportu lub innego istotnego dokumentu służącego do weryfikacji tożsamości, najlepszym rozwiązaniem będzie zgłoszenie sprawy na policję. 
• sąd administracyjny – można złożyć skargę do sądu na administratora danych osobowych danej strony internetowej, który może ponieść odpowiedzialność cywilną w określonych przypadkach. 

Źródła:

https://dokumentyzastrzezone.pl/2023/07/25/w-ii-kwartale-2023-r-na-cudze-nazwisko-probowano-wyludzic-ponad-50-mln-zl/

https://www.prezydent.pl/prawo/ustawy-podpisane/ustawy-podpisane-w-lipcu-2023-r,72092

Cezary Mański

Pasjonat popkultury, finansów i nowych technologii. Uwielbia słowo pisane, ceni sobie spokojne i rozsądne podejście do życia. Największą satysfakcję przynosi mu rozwijanie własnych kompetencji. Zobacz pozostałe artykuły autora